کاربست نظریۀ «وحدت شخصی وجود» در فهم متون دینی بر پایه مبانی روششناسی صدرالمتألهین
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
عبدالله محمدی
1
,
مرضیه هاتف
2
1 - استادیار مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران
2 - دانش¬پژوه سطح 4 رشته حکمت متعالیه، جامعة الزهراء (سلام الله علیها)، قم، ایران
کلید واژه: وحدت شخصی وجود, نظریۀ خزائن, ارواح معانی, تشبیه, تنزیه, صفات خبریه, توحید افعالی,
چکیده مقاله :
مقالة پیشرو درصدد است نشان دهد که تفسیر ملاصدرا از «وحدت شخصی وجود»، ظرفیت آن را دارد که با تحفظ حداکثری بر ظاهر آیات و روایات، معنای دقیق آنها را نیز بیان نماید. برای رسیدن به این هدف، ابتدا مبانی این نظریه تبیین میگردد و سپس روشن میشود که بسیاری از آیات مرتبط با بحث توحید ذاتی، صفات خبریه و توحید افعالی، با استناد به نظریة وحدت شخصی وجود، بهمراه مبانی روششناسی صدرالمتألهین، تفسیری عمیقتر مییابند، بدون آنکه مفسر در دام ظاهرگرایی و تشبیه یا تأویل غیرموجه گرفتار شود. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی سامان یافته و مدعای خویش را بر تفسیر نمونههایی از آیات توحیدی تطبیق میدهد و بیان میدارد که در صفات خبریه، هر آنچه مخلوقات دارند، خداوند نیز حقیقتاً داراست، اما نه مصداق مادی آنها را، بلکه مطابق نظریة ارواح معانی، پس از پیراستن نقایص از مصادیق مادی، ضروری است روح معنای آنها را دریافت کرده و سپس به خداوند متعال اسناد دهیم و اینچنین بین تشبیه و تنزیه، حق جمع نماییم. همچنین بر اساس فهم صحیح نظریة وحدت شخصی وجود و توحید افعالی، تمام افعال اختیاری انسان، همانگونه که حقیقتاً به انسان نسبت داده میشوند، به خداوند متعال نیز منسوبند و خداوند فاعل قریب و حقیقی آنهاست.
The present paper aims to demonstrate that Mullā Ṣadrā’s interpretation of “personal unity of existence” has the capacity to express the precise meaning of Qur’anic verses and narrations while maximally preserving their surface meaning. To achieve this goal, the foundations of this theory are first explained and, then, it is clarified that many of the verses related to the discussion of essential monotheism, attributive qualities, and active monotheism can be interpreted more profoundly by relying on the theory of personal unity of existence and Mullā Ṣadrā’s methodological principles. This is realized without the interpreter falling into the trap of literalism and anthropomorphism or unjustified interpretation or t’awīl. Following a descriptive-analytical method, this paper bases its claim on the interpretation of certain monotheistic verses, stating that God also possesses whatever attributive qualities that the created possess, except for their material applications. Rather, according to the theory of spirits of meanings, after purifying material applications from their defects, it is necessary to grasp the spirit of their meanings and then attribute them to God Almighty. In this way, we can reconcile anthropomorphism and transcendence. Moreover, based on a correct understanding of the theory of personal unity of existence and active monotheism, all voluntary human actions, just as they are truly attributed to humans, are also attributed to God Almighty, and He is their proximate and true agent.