اصول کلی علم‌گرایی در قرآن
محورهای موضوعی : قرآن و علم
1 - دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
کلید واژه: علم, سیره موحدان, کاربست علم, علم‌نما, حق‌پذیری, قرآن کریم,
چکیده مقاله :
قرآن کریم در یادکرد سیره موحدان در تعلیم، تعلم و کاربست علم علاوه بر تشویق به علم‌آموزی، برخی اصول و شاخص‌ها را مطرح کرده است تا مسیر حرکت علمی را در چارچوب روشمندی قرار دهد. این قالب کلان پیشنهادی قرآن، قلمرو گسترده‌ای از علوم را شامل می‌شود و با واگویی مسیرهای پیشرفت علوم، به اصلاح حرکت‌های انحرافی فرایند علم‌آموزی و رفع آسیب‌ها کمک می‌کند؛ به گونه‌ای که توجه به این اصول هم در انتخاب نوع علم و هم در مسیر حرکت تأیید آیات قرآن را در پی خواهد داشت. پژوهش حاضر برای نیل به این هدف، با تحلیل آیات قرآن کریم و استنباط از سیره موحدان، با بهره‌گیری از داده‌ها و منابع کتابخانه‌ای، به دنبال تبیین اصول و شاخص‌های کلی علم‌گرایی از دیدگاه قرآن کریم است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که خدامحوری در تعلیم و کاربست علم، ابزار بودن دانش، توجه به نیازها و ابراز علم، تلاش برای کسب علوم، پیگیری عالی‌ترین مراتب علوم، دوری از علم‌نماها، استدلال محوری، دوری از تقلید کورکورانه، حق‌پذیری و عدم لجاجت از مهم‌ترین اصول علم‌گرایی از نگاه آیات قرآن هستند که هم جنبه‌های سه‌گانه اعتقاد، اخلاق و رفتار را پوشش می‌دهند و هم جنبه‌های فردی و اجتماعی را در علم‌آموزی مدنظر قرار می‌دهند.
In addition to encouraging science learning, the Holy Qur'an has mentioned some principles and indicators in order to place the path of scientific movement in the framework of methodology. This macro format proposed by the Qur'an includes a wide field of sciences, and by telling the paths of advancement of sciences, it helps to correct the deviations of the science learning process and remove the damages; In such a way that paying attention to these principles both in the choice of the type of science and in the path of movement will lead to the confirmation of the verses of the Qur'an. In order to achieve this goal, the present research seeks to explain the general principles and indicators of scientism from the perspective of the Holy Quran by analyzing the verses of the Holy Quran and inferring from the life of Mohadan, using data and library resources. The findings of the research show that God-centeredness in the teaching and application of science, being a tool of knowledge, paying attention to the needs and expression of science, trying to acquire knowledge, pursuing the highest levels of science, avoiding scientific models, central reasoning, avoiding blind imitation, accepting the right and not being stubborn from The most important principles of scientism are from the perspective of the verses of the Qur'an, which cover both the three aspects of belief, ethics and behavior, and consider individual and social aspects in learning science.
قرآن کریم (ترجمه محمد مهدی فولادوند، 1373، تهران: دار القرآن الکریم).
نهج البلاغه (ترجمه حسین انصاریان، 1386، تهران: پیام آزادى).
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، (1404ق)، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، قم: مكتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن بابويه، محمد بن على، (1376)، الأمالی، تهران: كتابچى.
ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم المقاییس اللغة، قم: مكتب الاعلام الاسلامی.
ابن میثم بحرانی، میثم بن میثم، (1362)، شرح نهج البلاغه، [بی جا]: دفتر نشر الکتاب.
بابايي، علي اكبر و همكاران، (1379)، روش‌شناسي تفسير قرآن، قم / تهران: پژوهشكده حوزه و دانشگاه/ سمت.
باکویی، مهدی و احد داوری چلقائی، (1396)، «مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن»، پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره 26، صص 31 – 60
ترخان، قاسم، (1389)، «سطوح سكولار علوم تجربي»، كتاب نقد، شماره 55، صص 131 – 177.
جوادی آملی، عبد الله، (1379)، سیره پیامبران در قرآن، قم: اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله، (1390)، سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله در قرآن، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، (1390)، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: اسراء.
دیلمى، حسن بن محمد، (1412ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم : الشریف الرضی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت / دمشق: دار القلم / الدار الشامیة.
رضایی اصفهانی، محمد علی، (1393)، منطق تفسیر قرآن، قم: مرکز بین المللی و نشر المصطفی.
رضایی اصفهانی، محمد علی، (1387)، تفسير قرآن مهر، قم: انتشارات پژوهش هاى تفسير و علوم قرآنى.
رضایی، حسن رضا،( 1388)، «منبع شناسی قرآن و علم»، قرآن و علم، شماره 5، صص215 - 246.
طباطبایى، محمدحسین، (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسى، فضل بن حسن، (1372)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طوسى، محمد بن حسن، (1414ق)، الأمالی، قم:دار الثقافة.
طوسى، محمد بن حسن،[بی‌تا]، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عثمان، محمود حامد، (1423ق)، القاموس المبين في إصطلاحات الأصوليين، رياض: دار الزاحم.
فتال نيشابورى، محمد بن احمد،( 1375)، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، قم: انتشارات رضی.
فخر رازى، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر الکبیر/ مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدى، خلیل بن احمد، (1409ق)، كتاب العین، قم: هجرت.
قمى، على بن ابراهیم، (1404ق)، تفسیر القمی، قم: دار الكتاب.
کلینى، محمد بن یعقوب، (1429ق)، الکافی، قم : دار الحدیث.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الكتب الإسلامیة.
محبوبی، ایرج و رستمي، حيدر علي و زاهدي، عبد الرضا، (1396)، «تاملي در شبهه انحصار علم ارزشمند در علوم ديني و بي ارزش تلقي شدن علوم تجربي»، پژوهش‌های علم و دين، سال هشتم، شماره دوم، صص 67 – 87.
مركز فرهنگ و معارف قرآن، ( 1388)، فرهنگ موضوعى تفاسير، قم: بوستان كتاب
مظفر، محمدرضا، (1430ق)، أصول الفقه، قم: موسسه النشر الاسلامي التابعه لجماعه المدرسين بقم.
مغنیه، محمدجواد، (1424ق)، التفسیر الكاشف، قم: دار الكتاب الإسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1377)، اخلاق در قرآن، قم: مدرسه امام على بن ابی‌طالب علیه‌السلام.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1386)، پیام قرآن، تهران: دار الكتب الاسلامیه.
ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسي، (1410 ق)، مجموعة ورّام؛ قم : تنبيه الخواطر و نزهة النواظر، مكتبه فقيه.