حدوث و قدم عالم از منظر صدرالدین محمد دشتکی
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
1 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
کلید واژه: صدرالدین محمد دشتکی, حادث, قدیم, حدوث زمانی, قدیم زمانی,
چکیده مقاله :
یکی از مباحثی که همواره در تاریخ علوم عقلی اسلامی، میان متکلمان و فلاسفه مورد بحث و مناقشه بوده، مسئلة حدوث و قدم عالم است. متکلمان قائل به حدوث و مشهور فلاسفه قائل به قدم عالمند. در اینباره تحقیقاتی گسترده صورت گرفته، اما از آنجا که آثار صدرالدین محمد دشتکی شیرازی بصورت نسخ خطی بوده و منتشر نشده، تحقیقی دربارة نظر وی در مورد حدوث و قدم عالم انجام نشده است. نوشتار پیش رو با اتکا بر حاشیة قدیم و جدید وی بر شرح تجرید قوشچی، نظر او درباب مسئلة مذکور را بصورت کتابخانهیی و تحلیلی مطالعه کرده است. حاصل بحث آنکه، نمیتوان قول به حدوث عالم را به دشتکی نسبت داد، چراکه او برای حل مشکل چگونگی ربط حادث به قدیم، نظر برخی از حکمای پیش از خود را پذیرفته و با پذیرش حرکت ازلی، قدیم بودن بعضی از موجودات عالم را قبول کرده و قائل به مادة ازلی شده است. با توجه به اینکه او علاوه بر موجودات مادی، قائل به موجود مجرد نیز هست، نمیتوان نظر وی در مورد موجودات مجرد را از بصراحت حاشیة قدیم و جدید بدست آورد.
One of the problems that has always been discussed and disputed in the history of Islamic rational sciences among mutikallimun and philosophers is the origination and eternity of the world. Mutikallimun argue for the origination of the world, while leading philosophers believe in the eternity of the world. Extensive research has been carried out on this subject; however, since the works of Ṣadr al-Dīn Muḥammad Dashtakī Shīrāzī exist only as unpublished handwritten manuscripts, no study has been done regarding his view on the origination and eternity of the world. The present paper, relying on his old and new glosses on Qūshchī’s Sharhi tajrīd, examines his ideas on the aforementioned issue following an analytical method based on library resources. The conclusion is that one cannot attribute the idea of the origination of the world to Dashtakī because, to resolve the problem of the relation of the originated to the eternal, he adopted the philosophical stance of some of his predecessors. Moreover, by accepting eternal motion, he also affirmed the eternity of some of the existents in the world and acknowledged the existence of eternal matter. Considering that he believes not only in material existents but also in immaterial existents, his view regarding immaterial existents cannot be explicitly derived from his old and new glosses.
آیتی، علی؛ سلیمانی امیری، عسکری (1402) «حدوث و قدم عالم از منظر روایات شیعه»، نسیم خرد، سال نهم، شماره اول، ص94ـ77؛ 20.1001.1.24764302.1402.9.1.5.5.
ابن¬سینا (1375) الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
اخوانالصفا (1412ق) رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة.
ایزدی، محسن؛ سیدهاشمی، سیدمحمدجواد؛ بادپا، علی (1399) «حدوث عالم از دیدگاه صدرالمتألهین و تطبیق آن با آیات و روایات»، آینه معرفت، ص18ـ1؛ 10.52547/jipt.2020.97383.
بوترابی، سیدمحمدعلی (1385) «حدوث و قدم عالم»، اطلاعات حکمت و معرفت، شمارة 10، ص301ـ298.
بهمنیار بن مرزبان (1375) التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
جمعی از نویسندگان (1414ق) شرح المصطلحات الفلسفیة، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
حسینی اردکانی، احمد (1375) مرات الأکوان، مقدمه، تصحیح و تعلیق عبدالله نورانی، تهران: میراث مکتوب.
حلّی، حسنبن یوسف (1401ق) أجوبة المسائل المهنائیة، قم: خیام.
خوشنویسان، مریم؛ طاهری، سیدصدرالدین (1398) «حدوث عالم ماده از دیدگاه متکلم و فیلسوف»، پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه، شمارة 2، ص149ـ125؛ doi.org/10.22054/jcst.2020.49394.1030.
دشتکی، صدرالدین محمد (بیتا/الف) حاشیة القدیمة علی شرح التجرید الجدید، نسخۀ خطی شمارۀ 1755، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
دشتکی، صدرالدین محمد (بیتا/ب) حاشیة الجدیدة علی شرح التجرید الجدید= تجریدات الغواشی، نسخة خطی شمارۀ 882، تهران: کتابخانه ملک.
دشتکی، صدرالدین محمد (بیتا/ج) حاشیة الجدیدة علی شرح التجرید الجدید= تجریدات الغواشی، نسخۀ خطی شمارۀ 1368، تهران: کتابخانه سپهسالار.
دشتکی، صدرالدین محمد (بی¬تا/د) حاشیة شرح التجرید الجدید، نسخۀ خطی شمارة 118، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی.
رازی، فخرالدین محمد (1407ق) المطالب العالیة من العلم الالهی، بیروت: دار الکتب العربی.
رازی، فخرالدین محمد (1411ق) المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار.
رحیمی، علی (1397) تصحیح انتقادی حاشیه قدیم صدرالدین محمد دشتکی بر شرح تجرید قوشچی، براهنمایی محمدباقر عباسی، پایان نامه دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز.
رقوی، جواد (1384) «آفرینش از دیدگاه فارابی و ابن سینا»، کلام اسلامی، شمارة 56، ص36ـ23.
سبزواری، هادی (1372) شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن حسن¬زاده آملی، تهران: نشر ناب.
شیروانی، علی (1393) ترجمه و شرح بدایة الحکمة، قم: دار الفکر.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1385) نهایة الحکمة، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
طوسی، خواجه نصیرالدین (1407ق) تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فارابی، ابونصر محمد (1405ق) الجمع بین رأی الحکیمین، تهران: الزهرا (س).
فاریاب، محمدحسین (1392) «تحلیلی بر مسئله حدوث و قدم زمانی عالم در تاریخ کلام اسلامی»، پژوهشهای اعتقادی کلامی، شمارۀ 10، ص92ـ71.
قوشچی، علی (1393) شرح تجرید العقائد، تصحیح و تحقیق محمدحسین زارعی رضایی، قم: رائد.
کندی، یعقوببن اسحاق (1978l) رسائل الکندی الفلسفیّة، قاهره: دار الفکر العربی.
لاهیجی، عبدالرزاق (1383) گوهر مراد، تهران: نشر سایه.
مصباح یزدی، محمد تقی (1388) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
ملاصدرا (1378) رسالة فی الحدوث، تصحیح و تحقیق سیدحسین موسویان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381الف) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
مهدوی بصیر، فاطمه (1388) «مسئله حدوث و قدم عالم»، فرهنگ پژوهش، شمارة 4، ص176ـ157.