حدوث و قدم عالم از منظر صدرالدین محمد دشتکی
الموضوعات : Studies on Islamic philosophy and wisdom
1 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
الکلمات المفتاحية: صدرالدین محمد دشتکی, حادث, قدیم, حدوث زمانی, قدیم زمانی,
ملخص المقالة :
یکی از مباحثی که همواره در تاریخ علوم عقلی اسلامی، میان متکلمان و فلاسفه مورد بحث و مناقشه بوده، مسئلة حدوث و قدم عالم است. متکلمان قائل به حدوث و مشهور فلاسفه قائل به قدم عالمند. در اینباره تحقیقاتی گسترده صورت گرفته، اما از آنجا که آثار صدرالدین محمد دشتکی شیرازی بصورت نسخ خطی بوده و منتشر نشده، تحقیقی دربارة نظر وی در مورد حدوث و قدم عالم انجام نشده است. نوشتار پیش رو با اتکا بر حاشیة قدیم و جدید وی بر شرح تجرید قوشچی، نظر او درباب مسئلة مذکور را بصورت کتابخانهیی و تحلیلی مطالعه کرده است. حاصل بحث آنکه، نمیتوان قول به حدوث عالم را به دشتکی نسبت داد، چراکه او برای حل مشکل چگونگی ربط حادث به قدیم، نظر برخی از حکمای پیش از خود را پذیرفته و با پذیرش حرکت ازلی، قدیم بودن بعضی از موجودات عالم را قبول کرده و قائل به مادة ازلی شده است. با توجه به اینکه او علاوه بر موجودات مادی، قائل به موجود مجرد نیز هست، نمیتوان نظر وی در مورد موجودات مجرد را از بصراحت حاشیة قدیم و جدید بدست آورد.
آیتی، علی؛ سلیمانی امیری، عسکری (1402) «حدوث و قدم عالم از منظر روایات شیعه»، نسیم خرد، سال نهم، شماره اول، ص94ـ77؛ 20.1001.1.24764302.1402.9.1.5.5.
ابن¬سینا (1375) الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
اخوانالصفا (1412ق) رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة.
ایزدی، محسن؛ سیدهاشمی، سیدمحمدجواد؛ بادپا، علی (1399) «حدوث عالم از دیدگاه صدرالمتألهین و تطبیق آن با آیات و روایات»، آینه معرفت، ص18ـ1؛ 10.52547/jipt.2020.97383.
بوترابی، سیدمحمدعلی (1385) «حدوث و قدم عالم»، اطلاعات حکمت و معرفت، شمارة 10، ص301ـ298.
بهمنیار بن مرزبان (1375) التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
جمعی از نویسندگان (1414ق) شرح المصطلحات الفلسفیة، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
حسینی اردکانی، احمد (1375) مرات الأکوان، مقدمه، تصحیح و تعلیق عبدالله نورانی، تهران: میراث مکتوب.
حلّی، حسنبن یوسف (1401ق) أجوبة المسائل المهنائیة، قم: خیام.
خوشنویسان، مریم؛ طاهری، سیدصدرالدین (1398) «حدوث عالم ماده از دیدگاه متکلم و فیلسوف»، پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه، شمارة 2، ص149ـ125؛ doi.org/10.22054/jcst.2020.49394.1030.
دشتکی، صدرالدین محمد (بیتا/الف) حاشیة القدیمة علی شرح التجرید الجدید، نسخۀ خطی شمارۀ 1755، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
دشتکی، صدرالدین محمد (بیتا/ب) حاشیة الجدیدة علی شرح التجرید الجدید= تجریدات الغواشی، نسخة خطی شمارۀ 882، تهران: کتابخانه ملک.
دشتکی، صدرالدین محمد (بیتا/ج) حاشیة الجدیدة علی شرح التجرید الجدید= تجریدات الغواشی، نسخۀ خطی شمارۀ 1368، تهران: کتابخانه سپهسالار.
دشتکی، صدرالدین محمد (بی¬تا/د) حاشیة شرح التجرید الجدید، نسخۀ خطی شمارة 118، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی.
رازی، فخرالدین محمد (1407ق) المطالب العالیة من العلم الالهی، بیروت: دار الکتب العربی.
رازی، فخرالدین محمد (1411ق) المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار.
رحیمی، علی (1397) تصحیح انتقادی حاشیه قدیم صدرالدین محمد دشتکی بر شرح تجرید قوشچی، براهنمایی محمدباقر عباسی، پایان نامه دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز.
رقوی، جواد (1384) «آفرینش از دیدگاه فارابی و ابن سینا»، کلام اسلامی، شمارة 56، ص36ـ23.
سبزواری، هادی (1372) شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن حسن¬زاده آملی، تهران: نشر ناب.
شیروانی، علی (1393) ترجمه و شرح بدایة الحکمة، قم: دار الفکر.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1385) نهایة الحکمة، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
طوسی، خواجه نصیرالدین (1407ق) تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فارابی، ابونصر محمد (1405ق) الجمع بین رأی الحکیمین، تهران: الزهرا (س).
فاریاب، محمدحسین (1392) «تحلیلی بر مسئله حدوث و قدم زمانی عالم در تاریخ کلام اسلامی»، پژوهشهای اعتقادی کلامی، شمارۀ 10، ص92ـ71.
قوشچی، علی (1393) شرح تجرید العقائد، تصحیح و تحقیق محمدحسین زارعی رضایی، قم: رائد.
کندی، یعقوببن اسحاق (1978l) رسائل الکندی الفلسفیّة، قاهره: دار الفکر العربی.
لاهیجی، عبدالرزاق (1383) گوهر مراد، تهران: نشر سایه.
مصباح یزدی، محمد تقی (1388) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
ملاصدرا (1378) رسالة فی الحدوث، تصحیح و تحقیق سیدحسین موسویان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381الف) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
مهدوی بصیر، فاطمه (1388) «مسئله حدوث و قدم عالم»، فرهنگ پژوهش، شمارة 4، ص176ـ157.