«مواد ثلاث» بر مبنای سه رویکرد فلسفی صدرالمتألهین
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
کلید واژه: واجب, امکان, امتناع, مواد ثلاث, نگرش اصالت ماهوی, اصالت وجود, وحدت تشکیکی, وحدت شخصی, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
اندیشۀ صدرالمتألهین در سیر تکامل خود، سه رویکرد را شاهد بوده است؛ نگرش اصالت ماهوی، نگرش اصالت وجودی با نگاه وحدت تشکیکی و نگرش اصالت وجودی با نگاه وحدت شخصی. مبحث «مواد ثلاث» بتبع این سه رویکرد فلسفی صدرایی، دچار تحول اساسی شده¬ است. در مرتبه¬یی متناسب با رویکرد اول، مقسَم، ماهیت است و به «وجوب، امکان و امتناع» تقسیم میشود. مراد از امکان در این مرتبه، امکان ماهوی است. در رویکرد دوم، مواد سه¬گانۀ مرسوم، به وجوب و امکان ارتقا می¬یابند. مراد از امکان در این مرتبه، امکان فقری و وجودی است. در رویکرد سوم، این سه ماده، به دوگانۀ «حق و باطل» تحول پیدا میکنند. تعبیر «حق» در این مبحث، با سه معنای دیگر از «حق» که در رویکرد سوم مطرح شده است ـ‌یعنی تقدم بالحق، وجود حق و وحدت حقه‌ـ اشتراک معنوی و اتحاد مصداقـی، و با حـق مطـرح در ام‌القضایا، رابطـۀ «مَثَل و ممثـل¬له» دارد؛ یعنـی ام‌القضایا مَثل حـق‌تعالی در میـان قضایاست. از حق‌تعالی به احق‌الوجودات و از اصل عدم تناقض، به احق¬الاقاویل و احق‌الاوایل تعبیر میشود. همۀ «حق»های یاد شده، بر اساس مبانی رویکرد فلسفی سوم صدرالمتألهین، قابل طرحند.
Mullā Ṣadrā’s philosophy has witnessed the rise of three approaches in its process of development: principiality of quiddity, principiality of existence based on graded unity, and principiality of existence based on individual unity. In the light of these three Sadrian philosophical approaches, the discussion of the ‘three modalities of being’ has undergone some fundamental changes. In conformity to the first approach, the source of division is quiddity, which is divided into ‘necessity, possibility, and impossibility’. At this level, possibility refers to quiddative possibility. In the second approach, the common three modalities are promoted to necessity and possibility. At this level, possibility refers to indigent and ontological possibility. In the third approach, the division evolves into a two-fold division of ‘truth and false’. The concept of truth in this approach shares the same meaning and references with the three other meanings of ‘truth’ in the third approach – priority of the truth, existence of truth, and true union - and bears a ‘paradigm and analogue’ relationship to the truth discussed in the mother of all propositions. In other words, the mother of all propositions is similar to Almighty Truth among all propositions. Almighty Truth is interpreted as the Highest Truth among all existents, and the principle of non-contradiction is interpreted as the truest of all sayings and the truest of all origins. All mentioned ‘truths’ can be propounded based on the principles of Mullā Ṣadrā’s third philosophical approach.