الگوی حکمرانی اسلامی-حکمی از منظر فارابی، امامین انقلاب اسلامی و شهید آیت الله سید ابراهیم رئیسی (ره)
محورهای موضوعی : حکمرانی قضایی
1 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
کلید واژه: حکمرانی خوب, حکمرانی اسلامی, عدالت, مشارکت مردم, غایت‌گرایی, سیره عملی,
چکیده مقاله :
حکمرانی خوب به‌عنوان یکی از مفاهیم مهم در مدیریت و سیاست‌گذاری جوامع، در اندیشه‌های مختلف از جمله فلسفه اسلامی و ایرانی به‌ویژه در آثار فارابی، امامین انقلاب اسلامی و شهید رئیسی، مفهومی عمیق و متعالی دارد. این مقاله به بررسی الگوی حکمرانی خوب از منظر فارابی، امامین انقلاب اسلامی و شهید رئیسی می‌پردازد. فارابی حکمرانی را به‌عنوان فرآیند هدایت انسان‌ها به سوی سعادت و کمال در مدینه فاضله می‌داند. مقام معظم رهبری نیز بر اهمیت پیوند قدرت با اخلاق و خدمت به مردم تأکید دارند. شهید رئیسی نیز در سیره عملی خود به‌ویژه در عرصه‌های اجرایی و قضائی، رویکردی هدف‌محور، میدانی و غایت‌گرا را در حکمرانی دنبال کرده است. این مقاله با تحلیل اصول و ویژگی‌های حکمرانی خوب از منظر این سه اندیشمند، به ارائه الگویی مبتنی بر عدالت، اخلاق، مشارکت مردم و پیگیری مستمر در حکمرانی اسلامی می‌پردازد. این الگو بر خلاف نظریه‌های غربی که بیشتر بر مدیریت دنیوی تأکید دارند، بر مبانی معنوی و اخلاقی استوار است و می‌تواند راه‌گشای حکمرانی مؤثر در جوامع اسلامی باشد.
Good governance—recognized today as a central concept in public administration and policymaking—occupies a profound and elevated position in various schools of thought, including the Islamic and Iranian philosophical tradition. This is especially evident in the works of al-Fārābī, the thought and teachings of the two Leaders of the Islamic Revolution, and the practical conduct of Martyr Ayatollah Seyyed Ebrahim Raisi. This article examines the model of good governance from the perspectives of these three influential thinkers. For al-Fārābī, governance is the process of guiding human beings toward felicity and perfection within the structure of the Virtuous City. The Supreme Leader likewise emphasizes the inseparable link between power, ethics, and service to the people. Martyr Raisi, through his practical approach—particularly in executive and judicial arenas—embodied a goal-oriented, field-based, and teleological method of governance. Through an analysis of the foundational principles and defining features of good governance in the thought of these three figures, this study proposes a unified model grounded in justice, ethical conduct, popular participation, and continuous purposeful pursuit within Islamic governance. Unlike many Western governance theories that focus primarily on worldly administrative efficiency, this model is rooted in spiritual and moral foundations and offers a path toward effective and value-driven governance in Islamic societies.
علیزاده، محمدلعل و مقدس، اعظم. (1399). «الگوی حکمرانی رهبری، تحلیل محتوای سخنرانی نوروزی در دو دوره اول ریاست جمهوری سال‌های 1384 و 1392»، فصلنامه علمی-پژوهشی نظریه اجتماعی متفکران مسلمان، سال دهم، شماره اول، ص 83-106.
امامی، محمد و شاکری، حمید. (1394). «حکمرانی خوب و قانون اساسی جمهوری اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، سال اول، شماره دوم، ص 25-57.
داوری اردکانی، رضا. (1389). فارابی فیلسوف فرهنگ. تهران: انتشارات سخن.
خوشرو، غلام علی. (1374). انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن خلدون. تهران: انتشارات اطلاعات.
صحرایی، علی رضا و محمودی نیا، امین. (1397). «الگوی حکمرانی خوب: چهارچوبی برای تحلیل اقتصاد سیاسی دولت هاشمی رفسنجانی (1368-1376)»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی، دوره هشتم، شماره 28، ص 207-228.
زارعی، محمدحسین. (1383). «حکمرانی خوب، حاکمیت و حکومت در ایران»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 40، ص 155-202.
زارعی، محمدحسین و حسنوند، محمد. (1396). «مفهوم حکمرانی تنظیمی»، فصلنامه جستارهای حقوق عمومی، سال اول، شماره 1، ص 124-146.
سبحانی، محمد قاسم. (1394). فرماندهی و مدیریت اسلامی راه جویی از اندیشه و آرای امام خامنه ای (مدظله). تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین (ع).
میدری، احمد و خیرخواهان، جعفر. (1383). حکمرانی خوب بنیان توسعه. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
مفتح، محمد هادی و قاسمی، غلامعلی. (1394). «امکان سنجی اجرای نظریه حکمرانی خوب در جوامع اسلامی با تاکید بر جمهوری اسلامی»، فصلنامه پژوهش حقوق تطبیقی در اسلام، شماره دوم، ص 151-175.
قربان زاده، محمد و شاکری، حمید. (1394). «امنیت انسانی در پرتوی دکترین حکمرانی خوب»، فصلنامه حقوقی مجد، سال دهم، شماره 35، ص 58-77.
خوشرو، غلام علی. (1374). انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن خلدون. تهران: انتشارات اطلاعات.
داوری اردکانی، رضا. (1389). فارابی فیلسوف فرهنگ. تهران: انتشارات سخن.
بیانات مقام معظم رهبری در سال های مختلف دریافتی از سایت Leader.ir
Huther, J., & Shah, A. (2006). Local Governance in Developing Countries. Washington DC: Bank Publications.
UNDP. (1977). Governance for Sustainable Human Development. UNDP Policy Paper. Retrieved from www.undp.pog.org/publications/Governance/goodoo.pdf
Woods, (2000). The Challenge of Good Governance for the IMF and the World Bank. World Development.
References
Alizadeh, Mohammad-Lal, & Moghaddas, Azam. (1399 SH). “The Leadership Governance Model: A Content Analysis of the Nowruz Speeches in the First Terms of the Presidencies of 1384 and 1392.” Scientific–Research Quarterly of Social Theory of Muslim Thinkers, Vol. 10, No. 1, pp. 83–106. [in Persian]
Emami, Mohammad, & Shakeri, Hamid. (1394 SH). “Good Governance and the Constitution of the Islamic Republic of Iran.” Comparative Legal Studies Quarterly, Vol. 1, No. 2, pp. 25–57. [in Persian]
Davari Ardakani, Reza. (1389 SH). Farabi: The Philosopher of Culture. Tehran: Sokhan Publications. [in Persian]
Khoshrou, Gholam-Ali. (1374 SH). Types of Societies from the Perspective of Farabi and Ibn Khaldun. Tehran: Ettela’at Publications. [in Persian]
Sahraei, Alireza, & Mahmoudinia, Amin. (1397 SH). “A Good Governance Model: A Framework for Analyzing the Political Economy of Hashemi Rafsanjani’s Government (1989–1997).” Strategic Studies of Public Policy Quarterly, Vol. 8, No. 28, pp. 207–228. [in Persian]
Zarei, Mohammad Hossein. (1383 SH). “Good Governance, Sovereignty, and Government in Iran.” Legal Research Quarterly, No. 40, pp. 155–202. [in Persian]
Zarei, Mohammad Hossein, & Hasanvand, Mohammad. (1396 SH). “The Concept of Regulatory Governance.” Public Law Studies Quarterly, Vol. 1, No. 1, pp. 124–146. [in Persian]
Sobhani, Mohammad Qasim. (1394 SH). Islamic Command and Management: An Exploration of the Thought and Views of Imam Khamenei. Tehran: Imam Hossein University Press. [in Persian]
Meidari, Ahmad, & Kheirkhahān, Jafar. (1383 SH). Good Governance: The Foundation of Development. Tehran: Research Center of the Islamic Consultative Assembly. [in Persian]
Meftah, Mohammad-Hadi, & Ghasemi, Gholam-Ali. (1394 SH). “Feasibility of Implementing the Theory of Good Governance in Islamic Societies, with Emphasis on the Islamic Republic.” Comparative Islamic Legal Research Quarterly, No. 2, pp. 151–175. [in Persian]
Ghorbanzadeh, Mohammad, & Shakeri, Hamid. (1394 SH). “Human Security in Light of the Doctrine of Good Governance.” Majd Legal Quarterly, Vol. 10, No. 35, pp. 58–77. [in Persian]
Khoshrou, Gholam-Ali. (1374 SH). Types of Societies from the Perspective of Farabi and Ibn Khaldun. Tehran: Ettela’at Publications. [in Persian]
Davari Ardakani, Reza. (1389 SH). Farabi: The Philosopher of Culture. Tehran: Sokhan Publications. [in Persian]
Statements of the Supreme Leader in various years, retrieved from the official website: Leader.ir. [in Persian]
Huther, J., & Shah, A. (2006). Local Governance in Developing Countries. Washington, DC: World Bank Publications.
UNDP. (1997). Governance for Sustainable Human Development. UNDP Policy Paper. Retrieved from: www.undp.pog.org/publications/Governance/goodoo.pdf
Woods, N. (2000). “The Challenge of Good Governance for the IMF and the World Bank.” World Development.