برهان امکان صفات (تخصیص) بر اثبات وجود خدا در کلام امامیّه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
1 - پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
کلید واژه: برهان امکان صفات, تخصیص, اثبات وجود خدا, کلام امامیّه, حِمَّصی رازی,
چکیده مقاله :
یکی از استدلال‌هایی که در کلام اسلامی برای اثبات وجود خدا ارائه شده است برهان موسوم به امکان صفات یا اعراض است که گاه آن را برهان تخصیص نیز نامیده‌اند. چکیدۀ برهان مزبور آن است که اتّصاف اجسام به برخی صفات ویژه از میان تمام صفات ممکن، با توجّه به اصل علّیّت حتماً معلول وجود یک مُخَصِّص و مُرجِّح غیر جسمانی است که همان آفریدگار عالم و علّت تخصیص و ترجیح صفات اشیاء است. تاکنون پیشینه و تقریرها و تحوّلات این برهان در کلام امامیّه بررسی نشده است و از سرگذشت و تطوّرات تاریخی آن در کلام امامی آگاهی چندانی در دست نیست. با توجّه به ضرورت شناسایی و معرّفی استدلال‌های متکلّمان بر اثبات وجود خدا، در مقالۀ حاضر با تتبّع تاریخی در متون کلامی امامیّه تقریرهای مختلف متکلّمان امامی از برهان امکان صفات بازشناسی و تشریح می‌شود و ضمن مقایسۀ آنها با یکدیگر تحوّلات این برهانِ کمترشناخته شده در کلام امامیّه تبیین می‌گردد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که از قرن ششم هجری تا دورۀ صفویّه دست‌کم چهار تقریر مختلف از برهان امکان صفات در متون مختلف کلامی ارائه شده است که از حیث تعداد و ترتیب مقدّمات و نتیجه تفاوت‌های بارزی با یکدیگر دارند. تأکید متکلّمان متأخّر بر اثبات واجب الوجود و ناتوانی برهان امکان صفات از اثبات آن به تنهایی، موجب انضمام برهان امکان و وجوب به این برهان، و در نهایت، اقبال اندک متکلّمان امامی به این برهان گردید.
Among classical arguments for God’s existence in Islamic theology is The argument from particularization which is also called “the proof of possibility of attributes” and “proof of particularization”. The gist of the argument is that since all bodies share in corporeality yet differ in various attributes, there must be some cause for the particularization of the attributes of bodies. the cause must be an eternal agent who is not a body. Different versions of the argument presented by Twelver Shīʿī theologians in various schools caused important and considerable evolution in the history of the argument. Such evolution in Twelver Shīʿism kalām has not been the subject of researches so far. In the present paper, having discussed different versions of the argument in Twelver Shīʿism kalām from the 6th/12th to 11th/17th centuries, illustrated changes and the evolution of the argument in the period. It shows that there are four different versions of The argument from particularization for God’s existence in the Twelver Shīʿism kalām, which are rather distinct in the premises and conclusion. The argument from particularization has not been received much attention from Twelver Shīʿī theologians, probably due to some fundamental flaws in it, including its disability to prove God as a necessary existent (wājib al-wujūd).