ديدگاه ملاصدرا پيرامون توانمنديهاي ناشي از تجرد عقلي در انسان و عوامل و موانع آن
محورهای موضوعی :
نجیمه منصوری
1
,
فروغ السادات رحيم پور
2
,
جعفر شانظری
3
1 - دانشجو دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، ایران
کلید واژه: تجرد عقلي, مراتب تجرد, سلوك, مقام خليفة‌اللهي, مقام ولايت, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
بعقيدة ملاصدرا نفس ميتواند به انواعي از تجرد دست يابد و همين امر سبب ايجاد ويژگيها و توانمنديهاي خاصي براي انسان ميشود. هدف نوشتار حاضر آنست كه تحليل ملاصدرا از چگونگي وصول نفس به مراتب تجرد عقلي، عوامل مؤثر، موانع وصول به آن و ويژگيهاي ايجاد شده بواسطة اين تجرد در حيات دنيوي را بررسي نمايد. با رسيدن قوة عاقله به مرحلة بالملكه، نفس در مرز تجرد عقلي قرار ميگيرد و نهايت تجرد در مرحلة عقل مستفاد حاصل ميشود. تقويت عقل عملي، عشق و عبادت ازجمله عوامل مؤثر در وصول انسان به درجات تجرد عقلي است و موانعي نيز همچون پيروي از شهوات، انجام گناهان، تقليد و حبّ دنيا در اين مسير وجود دارد. تجرد عقلي در پايينترين مرتبه، نطق را در انسان پديد مي‌آورد و تشخيص خير و شر را براي او امكانپذير ميكند. با ارتقاي مرتبة تجرد، انسان ميتواند آگاهانه براي سلوك‌الي‌الله تلاش كند و از نتايج آن بهره‌مند گردد. در مرتبة كمال عقل نظري و عملي، انسان به مقام خليفة‌اللهي ميرسد و در اعلي مرتبة تجرد عقلي شايسته مقام ولايت ميشود. با توجه به ديدگاه ملاصدرا دربارة چگونگي تجرد عقلي نفس، تبيين فلسفيِ برخي وظايف نبي مانند دريافت وحي و اطمينان به حقانيت آن، امكانپذير خواهد بود.
In Mullā Ṣadrā’s view, the soul can attain some kinds of immateriality, which can lead to the development of specific features and capabilities for human beings. The present study investigates Mullā Ṣadrā’s analysis of the quality of the soul’s attainment of different levels of rational immateriality, the influential factors in this process, the existing obstacles there, and the characteristics created through this immateriality in worldly life. Upon the rational faculty’s reaching its habitual stage, the soul arrives at the borderline of rational immateriality, and utmost immateriality is gained at the level of acquired reason. The reinforcement of practical intellect, love, and prayer are among the factors affecting man’s reaching the different levels of rational immateriality. However, there are some obstacles to this process such as yielding to whims, committing sins, imitating others, and loving the world. At its lowest level, rational immateriality creates speech in human beings and makes it possible for them to distinguish between the good and evil. Through the promotion of the level of immateriality, man can consciously try to begin their journey toward God and, at the highest level, they become qualified for the station of guardianship. Given Mullā Ṣadrā’s idea of the quality of the rational immateriality of the soul, the philosophical explanation of some of the duties of the Prophet(ṣ), such as receiving revelation and developing certainty about its legitimacy, becomes possible.