کارکرد عقل و برهان در اثبات اوصاف الهی از دیدگاه ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
مژگان فتاحی
1
,
علي ارشدرياحي
2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
کلید واژه: عقل, برهان, كاركرد استقلالي, اوصاف الهي, قواعد فلسفي, حكمت متعاليه, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
ملاصدرا در آثار خود، بكارگيري عقل و استدلال عقلي را براي اثبات و فهم اوصاف الهي بطور مستقل، كارآمد ميداند. با تبيين روش ملاصدرا در استفاده از «عقل» روشن ميگردد كه وي طرح مباحث را با محوريت «برهان» صورتبندي كرده و بحثهاي مفصل و منسجمي دربارة صفات الهي ارائه نموده، بگونه‌يي كه اهم مباحث اوصاف الهي بشكل قابل توجهي تبيين و اثبات برهاني شده است. بر اساس تتبع حاضر، مهمترين برها‌نها و قواعد فلسفي در اين حوزه، كه ملاصدرا آنها را تبيين و اثبات نموده، عبارتند از: برهان وجودشناختي، قاعدة «بسيط الحقيقه كل الاشياء»، قاعدة «معطي شيء، فاقد شيء نيست»، قاعدة «واجب الوجود لذاته واجب من جميع جهاته» و برهان عنايت. بحثهاي مبسوط و مبتني بر براهين عقلي ملاصدرا دربارة اوصاف الهي، از يكسو حاكي از باور وي به صحت كاركرد استقلالي عقل در اين حوزه و از سوي ديگر تأييدكنندة توانمندي عقل در حوزة معرفت‌شناسي اوصاف الهي بنحو مستقل است. نتيجة حاصل از اين پژوهش، رهيافتي مبتني بر تفكيك دو كاركرد «استقلالي» و «ابزاري» عقل است كه در ساير پژوهشهاي مشابه، مورد توجه نبوده است. عدم تفكيك ميان دو كاركرد استقلالي و ابزاري عقل، زمينه‌ساز نسبت‌دادن روش غيرعقلي و برهاني به حكمت متعاليه و حتي التقاطي‌بودن آن شده است. پژوهش پيش‌ِرو، بعنوان يك بررسي موردي در حوزة اوصاف الهي، بيانگر بُعد عقلي، برهاني و فلسفي حكمت متعالية صدرايي است.
Mullā Ṣadrā states in his works that the employment of the intellect and intellectual reasoning is efficient in the independent demonstration and understanding of divine attributes. By explaining Mullā Ṣadrā’s method of using the intellect, it becomes clear that he has formulated his discussion based on proof and has presented some extensive and cohesive discussions about divine attributes so that the most important of which have been clearly explained and demonstrated. Based on the present study, the most important philosophical arguments and principles which Mullā Ṣadrā has explained and demonstrated in this field include ontological proof, principle of “Truth in its simplicity contains everything”, principle of “The giver of something cannot lack it”, and principle of “The Necessary Being is necessary by essence from all aspects, and providence. Mullā Ṣadrā’s extensive discussions on divine attributes, which are based on rational arguments, indicate his belief in the truth of the intellect’s independent function in this field, on the one hand, and confirm its capability in the field of epistemology of divine attributes in an independent form, on the other hand. The result of this study is the development of an approach based on distinguishing the two independent and instrumental functions of the intellect, which has not been considered in other studies previously. Not distinguishing between these two functions has resulted in attributing an irrational and unverifiable or even eclectic nature to the methodology of the Transcendent Philosophy. As a case study on divine attributes, the present study explains the rational, verifiable, and philosophical dimensions to the Sadrian Transcendent Philosophy.