بررسی تقدم و تأخر بالتجوهر و سیر تاریخی آن در فلسفه اسلامی
محورهای موضوعی : Etymology of philosophical termsسعید انواری 1 , خدیجه هاشمی عطار 2
1 - دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 - دانش‌آموختة دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدة حقوق الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: تقدم و تأخرتجوهرماهيتتشکیکسهروردیمیردامادملاصدرا,
چکیده مقاله :
تقدم و تأخر بالتجوهر یا بالماهیه با نظریه اصالت ماهیت سازگار دانسته شده و کاربرد آن در نظام اصالت وجود، تنها به تقدم جنس و فصل بر نوع محدود گردیده است. این مقاله با تبیین معنای تجوهر و تفاوت آن با جوهر، به بررسی این اصطلاح در فلسفه اسلامی پرداخته و نحوه شکلگیری و کاربردهای آن را مشخص نموده است. این اصطلاح نخستین بار در آثار شیخ‌اشراق مطرح شده، سپس میرداماد مصادیق این نوع از تقدم را از تقدم بالطبع تفکیک کرده و آن را یکی از اقسام سه‌گانه تقدم ذاتی قرار داده است. این نوع از تقدم دارای کاربردهای زیادی در نظام اصالت ماهیت بوده که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: تقدم علل قوام عقلانی ماهیت (جنس و فصل) یا علل قوام خارجی آن (ماده و صورت) بر ماهیت، تقدم ماهیت بر لوازم ماهوی و وجودی آن و تقدم ماهیت بر وجود. پس از ملاصدرا و با غلبه تفکر اصالت وجود، مصادیق تقدم و تأخر بالتجوهر تقلیل یافته و به آنچه با نظام اصالت وجود سازگار باشد، منحصر گردیده است. در مقابل، سایر مصادیق تقدم و تأخر بالتجوهر، از مصادیق تقدم و تأخر بالحقيقه در نظر گرفته شده است.
Priority or posteriority through substantiality or quiddity is considered to be consistent with the theory of the principiality of quiddity, and its application in the system of the principiality of existence has been merely limited to the priority of genus and differentia to species. Through explaining the meaning of substantiality and its difference from substance, this paper examines the former term in Islamic philosophy and clarifies its process of development and applications. This term was propounded for the first time in Suhrawardī’s works and, later, Mīr Dāmād distinguished the referents of this kind of priority from those of priority by essence and introduced it as one of the three types of essential priority. Priority through substantiality has several applications in the system of the principiality of quiddity, such as the priority of the causes of the rational consistency (genus and differentia) or external consistency (matter and form) of quiddity to quiddity, the priority of quiddity to its quiddative and ontological concomitants, and the priority of quiddity to existence. After Mullā Ṣadrā, because of the dominance of his theory of the principiality of existence, the referents of priority and posteriority by substantiality decreased and were limited to those which were in conformity with the system of the principiality of existence. In contrast, the other referents of this kind of priority have been considered to be among those of priority and posteriority by truth.