دگرگونی صورت و معنا در گونه ادبی خمریه و ساقی‌نامه
الموضوعات : Research in Iranian classical literatureسمیه خورشیدی 1 , احمد رضایی جمکرانی 2
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه قم، قم، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: خمریه, ساقی‌نامه, دگرگونی, صورت و معنا.,
ملخص المقالة :
ساقی‌نامه، یکی از انواع شعری است که در دامان شعر غنایی زاده شد. این گونۀ ادبی با دگرگونی و تنوع در ساختار شکلی و محتوایی، در ادوار مختلف بسط یافته، درونمایه‌های تازه‌ای از قبیل موضوعات عرفانی، مسائل سیاسی، انتقادی و اعتراضی مورد توجه شاعران قرار گرفت. مطالعۀ ساقی‌نامه‌ها نشان می‌دهد که این گونه ادبی باید حاصل دگرگونی در صورت و محتوای خمریه باشد. پس از آن، دستگاه‌های مختلف زبانی، بلاغی و فکری ساقی‌نامه نیز در بستر تحولات تاریخی تغییر کرده و عنصر غالب آن در فرم و محتوى دیگرگون شده است. از این‌رو در پژوهش حاضر، ابتدا به بررسی ریشه و زایش ساقی‌نامه از دل خمریه به عنوان یک گونه ادبی پرداخته‌ایم. پس از آن با مقایسه نشانه‌های پرکاربرد خمریه و ساقی‌نامه در دستگاه‌های زبانی و بلاغی و فکری، تحول گونه ساقی‌نامه، با روش توصیفی- تحلیلی از طریق استقرار از ابتدا تاکنون بررسی شده است. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که ساقی‌نامه‌های اولیه با تأسی از خمریه و نشانه‌های زبانیِ اغتنام فرصت و الفاظ باده‌گساری آغاز شده، با تحولات اجتماعی و فرهنگی و دینی به‌تدریج لایه‌های معنایی متفاوتی (تمثیلی، عرفانی، رمزی، سیاسی) یافته و در نتیجه ساختار نوع ادبی خمریه در روند تاریخی خود به ساقی‌نامه منتهی شده است.