«تشکيک در کلمه» بعنوان فلسفه زبان درحکمت اشراق سهروردي
الموضوعات : Etymology of philosophical terms
1 - دانشگاه لرستان
الکلمات المفتاحية: فلسفه زبان تشکيک در کلمه کلمات کبري وسطي و صغري حکمت اشراق سهروردي,
ملخص المقالة :
نوشتار حاضر به بررسي فلسفه زبان از ديدگاه سهروردي در قالب «تشکيک در کلمه» با استناد به کتابها، رساله ها و داستانهاي رمزي وي ميپردازد. براي نيل به اين مقصود، ابتدا، کتب، رسائل و داستانهاي سهروردي بعنوان منابع دسته اول و همچنين منابع دست دومي که به شرح حکمت اشراق پرداخته يا در آنها سخني دربارة زبان و ماهيت آن ذکر شده، مورد مطالعة دقيق قرار گرفته و نکات مربوط، جداگانه گردآوري گرديده و سپس مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. تحليل محتواي اين نکات منجر به کشف حقيقتي بنام «تشکيک در زبان» يا بعبارت دقيقتر، «تشکيک در کلمه» شد. همچنين نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که سهروردي با اتخاذ رويکردي تقليل گرا، محور فلسفه زباني خود را بر «کلمه» قرار داده و براي آن سه مرتبه کلي وجودي و نوري به نامهاي «کلمات کبري»، «کلمات وسطي» و «کلمات صغري» در نظر گرفته است. کلمات کبري در رأس، کلمات وسطي در ميان و کلمات صغري در پايينترين حد اين مرتبة وجودي قرار دارند. اين کلمات، بواسطه «کلمة عليا»، از حضرت حق صادر ميشوند و منشأ خلقت در عالم هستي يا عالم امکان ميباشند. در فرايند آفرينش، ابتدا، حضرت حق يا واجب الوجود يا نورالانوار، «کلمه عليا» را خلق ميکند. کلمه عليا مانند نورالانوار يا واجب الوجود يا خداوند، واحد و مجرد است، اما از نظر مرتبه و نورانيت از خداوند پايينتر است؛ چون وراي پروردگار نور و کلمه‌يي نيست. کلمه عليا معادل با «نور اقرب» در حکمت اشراق سهروردي و «عقل اوّل» در فلسفة مشائي فارابي و ابن‌سيناست و از انوار اين کلمه، کلمات کبراي ديگري ايجاد ميگردد. بر اساس متون نگارش يافته در باب حکمت اشراق، «آخرين کلمه کبري»، جبرئيل يا عقل فعّال يا عقل دهم است. کلمه جبرئيل يا روح القدس، باعث ايجاد کلمات نازلتري بنام کلمات وسطي و کلمات صغري ميشود. در حکمت اشراق، کلمات وسطي، معادل با نفوس فلکي نه گانه اند و بلحاظ مرتبه وجودي از کلمات کبري نازلترند. کلمات صغري که از اشراق کلمه جبرئيل يا عقل فعّال بوجود مي آيند، معادل با نفوس ناطقه انسانيند كه نوشتار حاضر به بررسي هركدام بطور مفصل ميپردازد.
آموزگار، ژاله؛ تفضلي، احمد، اسطورة زندگي زردشت، تهران، نشر قطره، 1389. #
ابن ابي‌اصيبعه، احمد بن قاسم، عيون الانباء في طبقات الاطباء، قاهره/ مصر، 1987م. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، فصوص الحکم، ترجمه محمدعلي موحد و صمد موحد، تهران، نشر‌کارنامه، 1386. #
پورنامداريان، تقي، شرح و تأويل داستانهاي رمزي سهروردي، تهران، انتشارات سخن، 1394. #
سهروردي، شهاب‌الدين، آواز پر جبرئيل، بکوشش حسين مفيد، تهران، انتشارات مولي، 1385. #
سهروردي، شهاب‌الدين، حکمت اشراق سهروردي، ترجمه يحيي يثربي، قم، انتشارات بوستان کتاب، 1385. #
سهروردي، شهاب‌الدين، لغت موران، تصحيح و مقدمه نصرالله پورجوادي، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1384. #
شهرزوري، شمس¬الدين محمد بن محمود، نزهة الارواح و روضه الافراح، ترجمه مقصود علي تبريزي، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1383. #
کربن، هانري، روابط حکمت اشراق و فلسفه ايران باستان، گزارش احمد فرديد و عبدالمجيد گلشن، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1385. #
گنجي، محمد حسين، کليات فلسفه، تهران، انتشارات سمت، 1389. #
مراديان، محمود رضا؛ نوري خاتونباني، علي، «مقايسه نظريات منطقي ـ زبانشناختي فارابي با اصول و نظريات زبانشناسي معاصر»، تاريخ فلسفه، ش19، زمستان1393. #
نصر، سيد حسين، سه حکيم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات اميرکبير، 1389. #
يثربي، يحيي، تاريخ تحليلي ـ انتقادي فلسفه اسلامي، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1388. #
يثربي، يحيي، فلسفه مشّاء، قم، بوستان کتاب، 1390. #
Chomsky, Noam, Recent Contributions to the Theory of Innate Ideas, Symposium on Innate Ideas, Boston, 1967. #
Copleston, Frederick, History of Philosophy, vol. 7, Bantam Doubleday Dell Publishing Group, Inc., New York, 1985. #