دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی در ایران؛ بررسی ساختار و تجلیات نهادی در نظام ملی نوآوری: مطالعه موردی دانشگاه خلیج فارس
محورهای موضوعی : Special
حمید حیدری
1
,
فاطمه اسکندری
2
,
سید رضا میرزایی دورکی
3
1 - استادیار گروه مطالعات علم و فناوری، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی؛ تهران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری علم و فناوری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری مطالعات نوآوری و توسعه فناوری‌های راهبردی، مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور، تهران، ایران
کلید واژه: دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی, نظام ملی نوآوری, تجلیات نهادی, جامعه‌شناسی نوآوری, تجاری‌سازی پژوهش و فناوری, دانشگاه خلیج فارس,
چکیده مقاله :
دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی (TTOs)، به عنوان واسطه‌های نهادی حیاتی در معماری نظام ملی نوآوری، نقش محوری در پیوند پویا میان دانشگاه و صنعت و تسهیل تجاری‌سازی دانش ایفا می‌کنند. این مقاله با هدف تبیین ساختار و تحلیل تجلیات نهادی دفاتر انتقال فناوری در بستر جامعه‌شناختی ایران و با تمرکز ویژه بر مطالعه موردی دانشگاه خلیج فارس، به بررسی عملکردها، چالش‌ها و فرصت‌های این نهادهای نوپا می‌پردازد. چارچوب نظری پژوهش، ابعاد عملیاتی دفاتر را در چهار دسته محوری، توسعه‌ای، حمایتی و شبکه‌ای طبقه‌بندی می‌کند. این مطالعه کیفی، داده‌ها را با رویکرد تحلیل مضمون و از طریق گردآوری اسناد، گزارش‌های رسمی و بررسی تطبیقی تجربه‌های بین‌المللی (نمونه انجمن نت‌وال ایتالیا) به دست آورده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که دفتر انتقال فناوری دانشگاه خلیج فارس، گرچه در حوزه‌هایی نظیر آموزش تخصصی، ثبت اختراع و ایجاد ارتباط با صنعت اقدامات قابل تقدیری داشته، اما در ابعاد کلیدی مانند ساختار حکمرانی، منابع انسانی متخصص، ظرفیت‌های شبکه‌سازی و بنیه‌های مالی با محدودیت‌های ساختاری جدی مواجه است. بررسی تطبیقی با تجربه ایتالیا تأکید می‌کند که پایداری و کارآمدی دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی، مستقیماً به سیاست‌های ملی هم‌راستا، نهادهای میانجی تخصصی، استانداردهای اجرایی شفاف و حمایت‌های ساختاری و حقوقی مستمر وابسته است. در نهایت، این مقاله با ارائه پیشنهاداتی سیاستی نظیر تقویت زیرساخت‌های حکمرانی، توسعه ابزارهای حقوقی و مالی نوین، و ارتقای جایگاه شبکه‌ای دفاتر در زیست‌بوم نوآوری، به غنی‌سازی ادبیات نظری در حوزه جامعه‌شناسی نوآوری و ارائه توصیه‌های کاربردی برای سیاست‌گذاران آموزش عالی و نوآوری کشور کمک شایانی می‌کند
University Technology Transfer Offices (TTOs) have emerged as pivotal institutional intermediaries in national innovation systems, facilitating dynamic linkages between academia and industry while supporting the commercialization of research outputs. This study examines the organizational structure and institutional manifestations of TTOs in Iran, with a focus on the case of Persian Gulf University. Using a conceptual framework that categorizes TTO functions into core, developmental, supportive, and networking dimensions, the study employed a qualitative design, drawing on document analysis, official reports, and semi-structured interviews with key stakeholders. Comparative analysis was conducted with international experiences, particularly the Italian NetVal network. Findings reveal that while the TTO at Persian Gulf University has made progress in training, patent registration, and industry outreach, it faces structural challenges in governance, professional human resources, financial sustainability, and networking capacity. The Italian case underscores the necessity of coherent national policies, specialized intermediary institutions, transparent standards, and continuous structural and legal support to ensure the effectiveness of TTOs. The study concludes with policy recommendations to strengthen governance infrastructures, develop legal and financial instruments, and enhance the networking role of TTOs within Iran’s innovation ecosystem