بررسی دو دیدگاه ناصواب درباره نصیرالدین طوسی: دانشمندی از آذربایجان و وفادار به سنت یونانیمآب
الموضوعات : یافتههای نو درباره چهرهها و مدرسههای فلسفی ایران و جهان اسلام
1 - دانشآموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: نصیرالدین طوسی, آذربایجان, ایران اسلامی, یونانیمآبی, سرقت دانشمندان, نگاه فروکاهشی,
ملخص المقالة :
در آثار غیرفارسی و غیرعربی دربارة خواجه نصیرالدین طوسی دو دیدگاه غریب بمیان آمده است: اینکه طوسی دانشمندی از آذربایجان است و اینکه او متعهد به نگرش یونانیمآب بوده است. هدف این مقاله بررسی این دو دیدگاه و آشکار ساختن خطاهای تاریخی و تحلیلی آنهاست. در صد سال اخیر کشورهای همسایه تلاش داشتهاند دانشمندان کشور ما را بنام خود ثبت کنند. یکی از این تلاشها آذربایجانی دانستن خواجه نصیر است. این مقاله با رویکرد تاریخی و تحلیلی، نخست نشان میدهد که بهیچ روی نمیتوان طوسی را دانشمندی از آذربایجان دانست، آنگاه علل این سرقت علمی را تبیین خواهم نموده، از جمله اینکه بدین طریق به حکومت خود مشروعیت میبخشند و رکن فرهنگی آن را استوار میسازند. از طرف دیگر، جمیل رجب، مورخ علم در سنت اسلامی، با توجه به فعالیتهای زیاد طوسی در ریاضیات و نجوم، میخواهد نشان دهد که او در پی حفظ میراث یونانی بوده است. با رویکرد تاریخی و تحلیلی نشان خواهیم داد که نمیتوان این ادعا که طوسی متعهد به نگرش یونانیمآب بوده، بیآنکه در پی رفع نیازهای عملی جامعة اسلامی یا اهداف دینی یا غیر آن بوده باشد، را ادعایی استوار دانست. اینگونه نگاه فروکاهشی به طوسی، شخصیت پیچیده و چندبعدی او را کتمان میکند.
پوپر، کارل (۱۳۸۰) جامعۀ باز و دشمنان آن، ترجمۀ عزتالله فولادوند، تهران: خوارزمی.
حسینی، سید حجةالحق (1395) کتابشناسی جامع خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
طوسی، نصیرالدین محمد (۱۳۵۶) اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
طوسی، نصیرالدین محمد (1396) سیر و سلوک، تصحیح سیدجلالالدین بدخشانی، تهران: میراث مکتوب.
فرامرزقراملکی، احد (۱۳۸۸) روششناسی فلسفة ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
فیاضی، غلامرضا (۱۳۸۴) «حقیقت ایمان از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی»، پژوهشهای دینی، شمارۀ ۱، ص19ـ۵.
مدرس رضوی، محمدتقی (۱۳۵۴) احوال و آثار قدوة محققین و سلطان حکما و متکلمین، استاد بشر و عقل حادیعشر، ابوجعفر محمدبن محمدبن الحسن الطوسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مستوفی، حمدالله (1387) تاریخ گزیده، بهاهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
Daniz, Ramiz (2013) Christopher Columbus, Nasiraddin Tusi and Real Discovery of America, Baku: MM-S.
Daniz, Ramiz (2014) The scientist passed ahead of centuries- Nasiraddin Tusi, Baku: MM-S.
Daniz, Ramiz (2021a) Famous Astronomers of the 13th Century at the Maragha Observatory, Baku: MM-S.
Daniz, Ramiz (2021b) World Scholar Nasiraddin Tusi: The Coordinates of the American Continent Were Known Back in the 13th Century at the Maragha Observatory, Baku: MM-S.
Daniz, Ramiz (2022a) The Medieval Observatory Served as the Academy of Sciences: Great Observatory of the Middle Ages, Baku: MM-S.
Daniz, Ramiz (2022b) World Observatory of the Ilkhanid State: History of Astronomy in the East, Baku: MM-S.
Jaeger, Werner (1948) The Theology of Early Greek Philosophers, Oxford: Clarendon Press.
Jong, Albert de (1997) Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature, Leiden: Brill.
Kingsley, Peter (1995) “Meetings with Magi: Iranian Themes among the Greeks, from Xanthus of Lydia to Plato's Academy”, Journal of the Royal Asiatic Society, vol. 5, n. 2, pp. 173-209.
Kosso, P. (2009) “Philosophy of Historiography”, A Companion to the Philosophy of History and Historiography, Malden: Blackwell.
Mardanov, Misir (2024) “Nasireddin Tusi, Outstanding Personality, Talented Teacher, Encyclopedic Scientist”, in Modern Problems of Mathematics and Mechanics: Abstracts of the XI International Conference Dedicated to the Memory of the Genius Azerbaijani Scientist and Thinker Nasireddin Tusi, Baku: Ministry of Science and Education of the Republic of Azerbaijan (Institute of Mathematics and Mechanics).
Ragep, F. Jamil (1993) Naṣīr Al-Dīn Al-Ṭūsī’s Memoir on Astronomy (al-Tadhkira Fī ‘ilm Al-hay’a), New York, Springer.
Ragep, F. Jamil (2001) “Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science”, Osiris, Vol. 16, pp. 49-71.
Vladimirov, V. S. (1985) “The Great Azerbaijani Scholar Nasir Ad-Din at-Tusi”, Izv. Akad. Nauk Azerbaijan. SSR ser. Fiz. Tehn. Mat. Nauk, 1, 6, pp. 3-9.
West, M. L. (1971) Early Greek Philosophy and the Orient, Oxford: Clarendon Press.