نفس ستیزی مولوی در مثنوی
الموضوعات : Ethics and Islamic Education
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
الکلمات المفتاحية: نفس, مجاهده, حق, سلوک, امّاره, شیطان, عرفان,
ملخص المقالة :
انسان به عنوان شریف‌ترین مخلوق عالم، و جانشین ذات باریتعالی، در قید و بند جهان مادی گرفتار شده است. او براساس فطرت حق‌جویی و خصلت کمال طلبی، در صدد اتصاف به صفات ذات اقدس الهی است، تا بتواند با حرکت در مسیر تزکیه و تهذیب نفس، به مقام قرب ربوبی و اتصال به محبوب حقیقی دست یابد. تحقق این هدف متعالی، نیازمند پرهیز از اشتغال به جهان مادی و دوری از پیروی خواهش‌های نفسانی است. یکی از مکاتبی که انسان را در راستای چنین هدفی هدایت می‌کند، تا از مرحلة انقطاع از عالم تعینات تا مرتبة فناء فی الله نایل گردد، مکتب عرفان و تصوف است، و مولانا از جمله عارفانی است که در سراسر مثنوی به شرح و بسط آداب و شیوة سلوک الی الله پرداخته است. او مهمترین عامل و مانع دستیابی به کمال مطلق و حقیقت هستی را، نفس اماره می‌پندارد و مجاهدة با نفس را ـ که در این مقاله به بررسی کیفیت آن پرداخته شده ـ مایة تعالی روح و حیات جان آدمی محسوب می‌دارد. از منظر مولوی، ریاضت نفس و ممانعت از سرکشی آن، جهاد اکبر محسوب می‌گردد، و شرط ارتقاء سالک طریق حق، از عالم جماد تا مرحلة نفس مطمئنه، فنای عرفانی، یعنی کشتن نفس است.
۱. قرآن کریم#
۲. ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1394). از محسوس تا معقول، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران#
۳. استعلامی، محمد (1371). مثنوی، ج1، چاپ سوم، انتشارات زوار|#
۴. انصاری، خواجه عبدالله. (1344). کشف الاسرار و عدة الابرار (تحریر میبدی)، به اهتمام علی اصغرحکمت، چاپ اول طهران#
۵. انصاری، خواجه عبدالله. (1362). طبقات الصوفیه، مقابله و تصحیح و تحشیه، محمدسرور مولایی، انتشارات توس#
۶. جوادی آملی، عبدالله. (1386). تفسیر موضوعی قرآن کریم، صورت و سیرت انسان در قرآن، چاپ پنجم، نشر إسراء#
۷. حایری یزدی، مهدی. (1380). سفر نفس، به کوشش عبدالله نصری، چاپ اول، انتشارات نقش جهان#
۸. حسینی دشتی، مصطفی. (1376). معارف و معاریف، چاپ دوم، چاپ دانش قم#
9. خوارزمی، تاج الدین حسین. (1368). جواهر الاسرار و زواهر الانوار، تصحیح و تحشیه محمد جواد شریعت، انتشارات اساطیر#
10. راغب، اصفهانی. (1416ﻫ.ق). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صنوان عدنان داودی، دار القلم دمشق: دارالشامیه بیروت#
11. زرین کوب، عبدالحسین. (1390). سر نی، ج1، چاپ سیزدهم، انتشارات علمی#
12. سجادی، جعفر. (1368). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هشتم، انتشارات طهوری#
13. غزالی، محمد. (1389). احیاء العلوم، ترجمه مؤید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، ربع ۴، چاپ هفتم، انتشارات علمی و فرهنگی#
14. فروزانفر، بدیع الزمان. (1378). ترجمه تکمله و بررسی احادیث مثنوی، احمد خاتمی، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
15. فروزانفر، بدیع الزمان. (1390). شرح مثنوی شریف، ج1، چاپ پانزدهم، انتشارات زوار.
16. فیض کاشانی، محسن. (1403ﻫ.ق). ترجمه و تفسیر شریف صافی، ج5، زیر نظر عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، چاپ پنجم، نشر نوید اسلام.
17. قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1388). رسالة قشیریه، مترجم، ابو علی حسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دهم، انتشارات علمی و فرهنگی.
18. کاشانی، عزالدین محمود. (1389). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، مقدمه تصحیح و توضیحات، عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، چاپ چهارم، انتشارات زوار.
19. معین، محمد. (1388). فرهنگ فارسی معین، به اهتمام عزیزالله علیزاده، محمود نامنی، چاپ سوم، انتشارات نامن.
20. مولوی، جلال الدین محمد. (1381). مثنوی معنوی، براساس نسخه تصحیح شده رینولد نیکلسون، چاپ پنجم، انتشارات پیمان.
21. میبدی، ابوالفضل رشید الدین. (1361). کشف الاسرار، ج2، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر.
22. نجم رازی، ابوبکر بن محمد. (1373). مرصاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، چاپ پنجم، انتشارات علمی و فرهنگی.
23. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1389). کشف المحجوب، مقدمه تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ ششم، انتشارات صدا و سیما.
24. یزدان‌پناه، یدالله. (1389). تحقیق و نگارش، مهدی علی‌پور، چاپ اول، چاپ سمت.